ઉત્તરાખંડમાં વન પંચાયતોને સશક્ત બનાવવા અને સ્થાનિક લોકોને આજીવિકા સાથે જોડવા માટે સરકારે એક મોટું પગલું ભરવાની તૈયારી કરી છે. રાજ્યની 500 વન પંચાયતોમાં ‘હર્બલ મિશન’ લાગુ કરવાની યોજના બનાવવામાં આવી છે. આ મહત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટ પર 628 કરોડ રૂપિયા ખર્ચ કરવામાં આવશે. આ મિશન હેઠળ, વન પંચાયતોની જમીન પર ઔષધીય અને સુગંધિત છોડ ઉગાડવામાં આવશે, જે ગ્રામજનોને રોજગારી પૂરી પાડશે અને જંગલોનું સંરક્ષણ પણ સુનિશ્ચિત કરશે.
રાજ્યમાં કુલ વન પંચાયતોની સંખ્યા ૧૧,૨૬૭ છે. પ્રથમ તબક્કામાં, 500 વન પંચાયતોને આ યોજનામાં સમાવવામાં આવશે. આ માટે વન પંચાયત અધિનિયમ અને નિયમોમાં સુધારો કરવામાં આવશે. સરકારે રચેલી ત્રણ સભ્યોની સમિતિએ પોતાનો અહેવાલ સરકારને સુપરત કરી દીધો છે. હવે આ દરખાસ્ત આગામી કેબિનેટ બેઠકમાં મૂકવામાં આવશે. કેબિનેટની મંજૂરી મળ્યા બાદ, આ યોજના આગામી નાણાકીય વર્ષમાં લાગુ કરવામાં આવશે.
૧૯૮૦ના વન કાયદાના અમલીકરણથી સંબંધોમાં તિરાડ પડી
ઉત્તરાખંડમાં એક સમય હતો જ્યારે જંગલો અને લોકો વચ્ચે ગાઢ સંબંધ હતો. ગ્રામીણ સમુદાયો જંગલોનું સંરક્ષણ કરતા હતા અને આ જંગલોમાંથી તેમની જરૂરિયાતો પણ પૂર્ણ કરતા હતા. પરંતુ ૧૯૮૦માં વન અધિનિયમ લાગુ થયા પછી આ સંબંધોમાં તિરાડ પડી ગઈ. જંગલો સરકારી નિયંત્રણ હેઠળ આવતાં, સ્થાનિક લોકોના પરંપરાગત અધિકારો મર્યાદિત બન્યા, જેના કારણે વન પંચાયતો અને ગ્રામજનો વચ્ચેનું અંતર વધ્યું.
હવે સરકારે આ પરિસ્થિતિ બદલવા માટે પહેલ કરી છે. હર્બલ મિશન દ્વારા સ્થાનિક લોકોને જંગલો સાથે ફરીથી જોડવામાં આવશે. આ અંતર્ગત, ઔષધીય અને સુગંધિત છોડની ખેતીને મંજૂરી આપવામાં આવશે, જેનાથી ગ્રામજનોને આર્થિક લાભ થશે. વધુમાં, વન પંચાયતોને આ ઉત્પાદનોના નિષ્કર્ષણ અને પ્રક્રિયા માટે જરૂરી પગલાં લેવા માટે સત્તા આપવામાં આવશે.
વન પંચાયતોને અધિકારો મળશે
હર્બલ મિશનને અસરકારક રીતે અમલમાં મૂકવા માટે, વન પંચાયત અધિનિયમ અને નિયમોમાં સુધારો કરવામાં આવશે. આમાં, વન પંચાયતોને ઔષધીય અને સુગંધિત છોડની ખેતી, તેમની પ્રક્રિયા અને બજારમાં પ્રવેશ માટેના અધિકારો આપવામાં આવશે. અગાઉ પણ આ યોજના કેબિનેટમાં મૂકવામાં આવી હતી, પરંતુ તેમાં કેટલીક વિસંગતતાઓ હતી. આને દૂર કરવા માટે, ત્રણ સભ્યોની સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી, જેણે સરકારને પોતાનો અહેવાલ સુપરત કર્યો છે. હવે તેને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવશે અને કેબિનેટની મંજૂરી માટે રજૂ કરવામાં આવશે.
ઉત્તરાખંડના વનમંત્રી સુબોધ ઉનિયાલે જણાવ્યું હતું કે, “વન પંચાયતોમાં હર્બલ મિશન હેઠળ ખેતી કરવાની મંજૂરી આપવા માટે વન પંચાયત અધિનિયમ અને નિયમોમાં સુધારો કરવાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે. આ મિશન નવા નાણાકીય વર્ષમાં શરૂ કરવામાં આવશે. આ પાછળનો હેતુ સામાન્ય લોકોને જંગલો સાથે જોડવાનો, નવી આજીવિકાની તકો ઊભી કરવાનો અને જંગલોના રક્ષણને મજબૂત બનાવવાનો છે. આનાથી સ્થાનિક લોકોને ખ્યાલ આવશે કે જંગલો ફક્ત સરકારી જંગલો નથી, પરંતુ તે તેમના પોતાના પણ છે.”
આ યોજના દ્વારા લોકોને રોજગાર મળશે
આ યોજના દ્વારા, સરકાર માત્ર જંગલ અને લોકો વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી નથી, પરંતુ ગ્રામીણ અર્થતંત્રને મજબૂત બનાવવા માટે પણ કામ કરી રહી છે. આગામી થોડા મહિનામાં કેબિનેટની મંજૂરી મળ્યા બાદ આ મહત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટના અમલીકરણની પ્રક્રિયા ઝડપી બનાવવામાં આવશે. વન પંચાયતોને આર્થિક રીતે મજબૂત બનાવવામાં આવશે. ગ્રામજનોને આવકનો નવો સ્ત્રોત મળશે. પરંપરાગત જ્ઞાન અને આધુનિક તકનીકોનું સમન્વય થશે. જંગલોના સંરક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવશે. સ્થાનિક સ્તરે રોજગારની નવી તકો ઉભી થશે.
